Αποστολοπούλου Χριστίνα,  Σχολική Σύμβουλος 57η Περιφέρειας Προσχολικής Αγωγής

Η εκπαίδευση δεν είναι μόνο μια μαθησιακή αλλά και μια ψυχολογική διαδικασία γι΄ αυτό και οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να εκπληρούν και το ρόλο του παιδαγωγού / ψυχολόγου. Σήμερα οι καλές διαπροσωπικές σχέσεις θεωρούνται απαραίτητες προκειμένου οι εκπαιδευτικοί να λειτουργήσουν αποτελεσματικότερα στις όλο και πιο πλουραλιστικές σχολικές τάξεις. Εκτός από καλοί δάσκαλοι, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να είναι και καλοί σύμβουλοι και καλοί εμψυχωτές (Μαλικιώση / Λοίζου, 2001). Συμβουλευτική ονομάζεται η προσέγγιση που ακολουθεί ο εκπαιδευτικός ο οποίος προσφέρει ψυχολογική βοήθεια ή στήριξη σε μαθητές του ή σε γονείς μαθητών του προκειμένου να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους (ανάγκες που πηγάζουν από το σχολείο, συμμαθητές, οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον). Δεν επιδιώκεται ψυχανάλυση αλλά ψυχολογική στήριξη αυτών. Η συμβουλευτική στην εκπαίδευση επιδιώκει την καλή συνεργασία μεταξύ των μελών της σχολικής κοινότητας. Όσον αφορά τα παιδιά με αναπηρίες και την οικογένειά τους η συμβουλευτική και οι συμβουλευτικές δεξιότητες επιδιώκουν να ενισχύσουν την ψυχική τους υγεία, να μειώσουν το άγχος, να αντιμετωπίσουν ρεαλιστικά το πρόβλημα, να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση, να διαμορφώσουν θετικές στάσεις απέναντι στους άλλους ανθρώπους γεγονός που θα ενισχύσει και την αντίληψη της προσωπικής τους αξία.

Στη συμβουλευτική μπορούμε να ξεχωρίσουμε τρία σχήματα επικοινωνίας: 1. τη μη ανακλαστική συμβουλευτική, 2. τη μεταβατική συμβουλευτική, 3. την ανακλαστική συμβουλευτική (Σιδέρη, 1992 :212).

Η ανακλαστική συμβουλευτική αναφέρεται σε μια συμμετρική κάθετη επικοινωνία.

Η μεταβατική συμβουλευτική ακολουθεί το μοντέλο του μεσολαβητή, δηλαδή αυτός, που ζητάει συμβουλή αναλαμβάνει ένα μέρος της υπευθυνότητας μέσω της συμβουλευτικής διαδικασίας, ώστε αυτός να λειτουργεί ως σύμβουλος ο ίδιος από μόνος του.

Αντίθετα η ανακλαστική συμβουλευτική εμπεριέχει περισσότερο μια συμμετρική παράλληλη δομή επικοινωνίας, στην οποία τόσο ο σύμβουλος όσο και ο συμβουλευόμενος μπορούν ν΄ αλλάξουν ρόλους ανάλογα με την εκάστοτε κατάσταση. Συνήθως οι εκπαιδευτικοί λόγω άγνοιας χρησιμοποιούν τις πιο πολλές φορές τη μη ανακλαστική μέθοδο.

Ο εκπαιδευτικός λόγω της καθημερινής επαφής με τον μαθητή και τη συχνή επικοινωνία με την οικογένειά του μπορεί να αναπτύξει μια ουσιαστική σχέση μαζί τους, να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους, να τους στηρίξει ψυχολογικά και να προσφέρει ανεκτίμητη βοήθεια. Βασική προϋπόθεση γι΄ αυτό είναι: α) να διαθέτει γνώσεις και δεξιότητες συμβουλευτικής, β) να βασίζεται σε κάποιες αρχές συνεργασίας με τους γονείς.

Ερευνα κοινής γνώμης

Τι πρέπει να απαντήσουμε αν οι εξωγήινοι επικοινωνήσουν μαζί μας;

Πώς πρέπει να αντιδράσει η ανθρωπότητα, αν μια ωραία μέρα ένας εξωγήινος πολιτισμός επιδιώξει για πρώτη φορά επαφή μαζί μας; Η απάντηση δεν είναι καθόλου προφανής και ασφαλώς υπάρχουν πολλές προτάσεις για τη δέουσα αντίδραση.

TANEA Team 2 Ιουλίου 2019 | 13:24

Πώς πρέπει να αντιδράσει η ανθρωπότητα, αν μια ωραία μέρα ένας εξωγήινος πολιτισμός επιδιώξει για πρώτη φορά επαφή μαζί μας; Η απάντηση δεν είναι καθόλου προφανής και ασφαλώς υπάρχουν πολλές προτάσεις για τη δέουσα αντίδραση. Οι επιστήμονες που εδώ και χρόνια αναζητούν κάποιο εξωγήινο μήνυμα στο σύμπαν, αποφάσισαν να ζητήσουν τη γνώμη του κοινού, ώστε με δημοκρατικό τρόπο να εκφρασθεί ο? λαός και να μην πάρουν αυθαίρετες αποφάσεις οι ελίτ (επιστημονικές, κυβερνητικές και άλλες).

Το βρετανικό Δίκτυο Έρευνας για Εξωγήινη Νοημοσύνη (UKSRN) θα πραγματοποιήσει τη μεγαλύτερη μέχρι σήμερα στον κόσμο έρευνα κοινής γνώμης πάνω στο ερώτημα της απάντησης στους εξωγήινους, αν ποτέ οι άνθρωποι βρεθούν αντιμέτωποι με αυτό το δίλημμα - πράγμα καθόλου βέβαιο. Οι απαντήσεις του κοινού θα χρησιμοποιηθούν για να σχεδιασθεί ένα διεθνές πρωτόκολλο, που θα θέτει πλέον κανόνες για διάφορα πράγματα, από το πώς θα γνωστοποιηθεί στην ανθρωπότητα η πρώτη ανίχνευση εξωγήινου σήματος (υπάρχει πάντα ο φόβος ενός γενικευμένου πανικού) και πώς αυτό θα αποκωδικοποιηθεί (αν αυτό καταστεί εφικτό) έως ποια θα πρέπει να είναι απάντηση, τόσο όσον αφορά τη μορφή όσο και το περιεχόμενο της.

«Δεν υπάρχει σήμερα απολύτως καμία διαδικασία κατοχυρωμένη στη διεθνή νομοθεσία, όσον αφορά το πώς να απαντήσουμε στο σήμα ενός εξωγήινου πολιτισμού. Θέλουμε να ακούσουμε τις απόψεις των ανθρώπων. Οι επιπτώσεις αφορούν περισσότερους ανθρώπους από ό,τι μόνο επιστήμονες», δήλωσε στη «Γκάρντιαν» ο αστρονόμος Μάρτιν Ντόμινικ του Πανεπιστημίου Σεντ Άντριους της Σκωτίας.

Οι επιστήμονες ανησυχούν ότι, στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των διάχυτων συνωμοσιολογικών θεωριών, η είδηση για την ανίχνευση εξωγήινου σήματος μπορεί να πυροδοτήσει μια πλημμυρίδα ψευδών ειδήσεων που θα ενσπείρουν τη σύγχυση και τον πανικό. Πολύ περισσότερο που πιθανότατα θα μεσολαβήσει μεγάλο χρονικό διάστημα, εωσότου «διαβαστεί» το μήνυμα.

Η αναζήτηση εξωγήινων μέχρι τώρα έχει γίνει κυρίως μέσω ραδιοτηλεσκοπίων που αναζητούν ραδιοσήματα, δηλαδή «ψύλλους στ' άχυρα», μια προσπάθεια δεκαετιών που έχει αποβεί άκαρπη. Οι αισιόδοξοι αντιτείνουν ότι υπάρχουν περίπου 30 δισεκατομμύρια άστρα στο γαλαξία μας, από τα οποία ένα μικρό μόνο μέρος έχουν διερευνηθεί, οπότε υπάρχει ακόμη ελπίδα κάτι να βρεθεί. Οι απαισιόδοξοι, όπως ο μακαρίτης Στίβεν Χόκινγκ, πάντα έλεγαν ότι ίσως δεν είναι καθόλου καλή ιδέα να προδώσουμε την ύπαρξη μας, καθώς δεν μπορούμε να ξέρουμε πόσο καλές προθέσεις θα έχουν οι εξωγήινοι?

Το μυστηριώδες «πούρο» δεν ήταν διαστημόπλοιο

Πρώτη καταχώρηση: Τετάρτη, 3 Ιουλίου 2019, 08:49

Μια έκθεση στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης παρουσιάζει 400 χρόνια απεικόνισης της Σελήνης, με έμφαση στη φωτογραφία, η οποία πυροδότησε την έλξη του μεγάλου κοινού γι' αυτό το άστρο.

Το Met επέλεξε καλά τη στιγμή της για να αποκαλύψει την έκθεση με τίτλο «Apollο's Muse: The Moon in the Age of Photography» που εγκαινιάζεται αύριο, Τετάρτη, μερικές ημέρες πριν από την 50ή επέτειο της προσελήνωσης του Apollo 11.

Ωστόσο εάν το ταξίδι του 1969 είναι το κορυφαίο σημείο της έκθεσης, αυτή χρονολογείται από το 1610 και την πραγματεία αστρονομίας του Γαλιλαίου, του πρώτου που απεικόνισε τη Σελήνη μετά την παρατήρηση με δικής του κατασκευής τηλεσκόπιο.

«Η Σελήνη αποτελούσε πάντα επιστημονικό και καλλιτεχνικό αντικείμενο παρατήρησης και φαντασίας», εξήγησε η επιμελήτρια της έκθεσης Μία Φάινμαν κατά την παρουσίαση στους δημοσιογράφους της έκθεσης που θα ολοκληρωθεί στις 22 Σεπτεμβρίου.

Από τις πρώτες ημέρες της φωτογραφίας, οι πρωτοπόροι στρέφονται στον δορυφόρο της Γης και το 1840 ο Αμερικανός Τζον Ουίλιαμ Ντέιπερ πραγματοποιεί την πρώτη λεπτομερή δαγκεροτυπία του άστρου.

«Η γοητεία για τη Σελήνη και η ανάπτυξη της φωτογραφίας συνδέονται από τη γέννηση αυτού του μέσου», υπογράμμισε ο διευθυντής του Met Μαξ Χόλαϊν.

Αστρονομικά γυαλιά κατασκευάζονται μόνο για φωτογραφικούς σκοπούς και η αστροφωτογραφία γίνεται μια ολόκληρη επιστήμη.

Τα κλισέ που γίνονται όλο και πιο ακριβή, αρχίζουν να κυκλοφορούν και τροφοδοτούν τη μαγεία για τη Σελήνη, την οποία στο εξής μπορεί να δει κανείς από κοντά.

ΤΑΣΟΥΛΑ ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗ

Τεχνητά νευρωνικά δίκτυα βελτιώνουν τις δυνατότητες των μηχανών για μη εποπτευόμενη μάθηση, ενώ έξυπνες δομές επιδιορθώνουν εσωτερικές βλάβες. Τι εμπνέει την καινοτομία; Τι προκαλεί την έκρηξη των επιστημονικών και τεχνολογικών ανακαλύψεων; Σίγουρα, πέρα από τη φλόγα της εξερεύνησης, τη λατρεία της εφεύρεσης, την τάση φυγής από την ανία του εξηγημένου, όλο το κουβάρι των δραματικών σύγχρονων προβλημάτων και των πιεστικών ανθρώπινων αναγκών.

Οι πόλεις εξελίσσονται σε διαρκή πηγή δεινών, η γη υποβαθμίζεται γοργά, το περιβάλλον δέχεται ισχυρότατες πιέσεις και επιταχύνεται η κλιματική αλλαγή, ο πληθυσμός γερνά... Μεγαλώνουν οι ανάγκες για καλύτερη υγεία, κατοικία, επικοινωνία. Είναι αστείρευτες οι ανθρώπινες ικανότητες για έργα ασύλληπτα, όπως αποκαλύπτει η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τις «100 πλέον ριζοσπαστικές καινοτομίες του μέλλοντος», οι οποίες τροποποιούν σταδιακά τον τρόπο σκέψης και ζωής μας, τις κοινωνίες μας.

Στόχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής βέβαια δεν ήταν μόνο να διακτινίσει τον νου στο εξωπραγματικό άμεσο μέλλον μας, μόνο να αποτυπώσει τα 100 πλέον θαυμαστά επιτεύγματα που θα έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην παγκόσμια οικονομία και κοινωνία. Αλλά και να κινητοποιήσει όλα τα εμπλεκόμενα όργανα και κέντρα λήψης αποφάσεων, σε όλα τα κράτη-μέλη, για πανευρωπαϊκή συνεργασία, ώστε η Γηραιά Ηπειρος να παγιώσει τη θέση της στους τομείς όπου πρωτοπορεί και να κάνει ταχύτερα βήματα εκεί όπου χωλαίνει. Στόχος της Επιτροπής ήταν να κεντρίσει την περιέργεια, να διαφωτίσει σχετικά με τις δυναμικές των ανακαλύψεων και να διευρύνει κατά το δυνατόν τις βάσεις πάνω στις οποίες χαράσσονται εθνικές και περιφερειακές πολιτικές τόσο στην Ελλάδα (Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας, συναρμόδια υπουργεία, Περιφέρειες, ΣΕΒ και άλλοι φορείς), όσο και στα υπόλοιπα κράτη-μέλη. Να ενισχύσει τις αλληλεπιδράσεις και τις συνέργειες μεταξύ φορέων και κρατών για την ανάπτυξη της έρευνας και της καινοτομίας (προς αυτήν την κατεύθυνση κινούνται προγράμματα όπως το Horizon 2020 και Horizon Europe), να επιτύχει τον συντονισμό των στρατηγικών σε ευρωπαϊκό και περιφερειακό επίπεδο, να γίνει ανταγωνιστική στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης.

Οι στόχοι

Όπως αναφέρει στον πρόλογο της έκθεσης ο Ζαν -Ερίκ Πακέ, γενικός διευθυντής Ερευνας και Καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, «ο προβληματισμός μας για το μέλλον πρέπει να εμπνέεται από τους στόχους της βιωσιμότητας, προκειμένου να επεκταθούν τα όρια του εφικτού σε συνάρτηση με αυτό που είναι επιθυμητό για τους ανθρώπους». Ομάδες εμπειρογνωμόνων συγκέντρωσαν τα αποτελέσματα των ερευνών, αξιολόγησαν την ωριμότητά τους, εξέτασαν τον αντίκτυπό τους, όπως και τις επιδόσεις της Ε.Ε. σε διαφορετικά επιστημονικά και τεχνολογικά πεδία.

- Οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές κάνουν θαύματα. Εκτυπώνουν τρόφιμα π.χ. για ειδικές ανάγκες (πολύ μαλακά, με υψηλή περιεκτικότητα σιδήρου, ασβεστίου), ζωντανούς ιστούς, γυάλινα πολύπλοκα μικροεξαρτήματα, μεγάλα αντικείμενα (κτίρια, τουρμπίνες αεροσκαφών, ανεμογεννήτριες, αυτοκίνητα, μηχανές, οδοστρώματα, γέφυρες κ.ά.). Ομως περισσότερο επαναστατική είναι η 4D εκτύπωση, η οποία εισάγει το στοιχείο του χρόνου ή της κίνησης στη 3D εκτύπωση. Τα αντικείμενα που έχουν παραχθεί από εκτυπωτή τεσσάρων διαστάσεων μπορούν να αλλάξουν σχήμα ή να αυτοσυναρμολογηθούν όταν εκτεθούν σε ένα ερέθισμα, θερμότητα, φως, νερό, μαγνητικό πεδίο. Μικρο-ρομπότ αυτοσυναρμολογούνται και συσκευασίες φαρμάκων αποσυναρμολογούνται όταν προσεγγίζουν συγκεκριμένο σημείο του σώματος, γέφυρες και άλλες υποδομές αυτοεπισκευάζονται.

- Τεχνητά νευρωνικά δίκτυα βελτιώνουν τις δυνατότητες των μηχανών για μη εποπτευόμενη βαθιά μάθηση, χειρισμό νέων καταστάσεων, αυτόματη οδήγηση, αναγνώριση αντικειμένων και προσώπων. Δημιουργούν τεχνητές συνάψεις, ένα είδος τεχνητού εγκεφάλου που επεξεργάζεται τις πληροφορίες όπως το ανθρώπινο μυαλό, επικοινωνεί με τον άνθρωπο και διασυνδέεται με τα ζωντανά κύτταρά του. Χτίζουν υπερυπολογιστές με αδιανόητη έως σήμερα υπολογιστική ισχύ.

- Γυαλιά, φακοί επαφής, εμφυτεύματα επαυξάνουν την πραγματικότητα με εικονικές προβολές πληροφοριών, προσώπων, χώρων, βοηθώντας ανθρώπους να αναπληρώσουν χαμένες αισθήσεις ή να δουν μια δική τους εκδοχή του κόσμου: αυτόματη μετάφραση πινακίδων και κειμένων, εξατομικευμένες οδηγίες προσέγγισης του επιθυμητού σημείου, αλλαγή του χρώματος του ουρανού ανάλογα με τη διάθεσή τους, εικονικά κατοικίδια που τους ακολουθούν παντού. Ηλεκτρόδια στην επιδερμίδα (έξυπνα τατουάζ) ανιχνεύουν περιβαλλοντικά ερεθίσματα, συναισθήματα, αλλά και δεδομένα υγείας. Εμπλαστρα βοηθούν το σώμα να κινηθεί σε εικονικά περιβάλλοντα.

26 Αυγούστου 2018

Εκπαίδευση, μόρφωση, παιδεία: Ποιες οι διαφορές τους;

Η επίκληση στην έλλειψη παιδείας ενός λαού είναι το παλιότερο κόλπο στα κατάστιχα των ρητορικών και σοφιστικών κόλπων. αρχής γενομένης με έναν τέτοιον ισχυρισμό, οποιαδήποτε κρατική παρέμβαση θα μπορούσε να δικαιολογηθεί ώστε να «μπει ο λαός στον σωστό δρόμο». οποιοδήποτε απολυταρχικό καθεστώς θα μπορούσε να βρει ηθικό πάτημα σε αυτόν.

Του Μιχάλη Γκουντή

Εισαγωγή

Αυτό το άρθρο θα είναι λίγο διαφορετικό από αυτά που υπάρχουν σε αυτή τη σελίδα. Δεν θα έχει αυστηρά οικονομικό ή πολιτικό θέμα. Περισσότερο θα προσπαθήσει να προσεγγίσει πρακτικά και εννοιολογικά τις εξής έννοιες: εκπαίδευση, μόρφωση και παιδεία. Επίσης θα αποτελέσει και βατήρα, σημείο αναφοράς δηλαδή, για μελλοντικά άρθρα. Αλλά, πριν αρχίσουμε να ορίζουμε τις έννοιες, καλό θα ήταν να μιλήσουμε λιγάκι «περί αγωγής».

Τι είναι «αγωγή»;

Είναι πολύ όμορφη η ελληνική γλώσσα. Μπορούμε, αν δε γνωρίζουμε τη σημασία μίας λέξης, τουλάχιστον να την προσεγγίσουμε ετυμολογικά. Προφανώς, οι σημασίες των λέξεων αλλάζουν ανάλογα τις κοινωνικές και πολιτισμικές επιταγές. Εντούτοις, καμία προσπάθεια ανακάλυψης της σημασίας τους δεν είναι χαμένος κόπος αν γίνει δια της ετυμολογικής οδού.

Βλέποντας τη λέξη «αγωγή», εύκολο είναι να διαπιστώσουμε ότι περιέχει το ρήμα «άγω», οδηγώ. Θα έλεγε κανείς, ότι η αγωγή είναι μία πράξη που οδηγεί ή έχει σκοπό κάτι συγκεκριμένο. Όταν λοιπόν μιλάμε για αγωγή στην ουσία αναφερόμαστε σε μία σκοπούμενη πράξη, με στόχο την εκμάθηση ενός γνωστικού αντικειμένου ή μίας συμπεριφοράς σε κάποιον. Η αγωγή εξ αυτού προκύπτει ότι αποτελεί και αμφίδρομη σχέση. Δε γίνεται να υπάρξει αγωγή χωρίς κάποιον πομπό και κάποιον δέκτη.

Για να εξηγήσουμε τι είναι αγωγή, καλό θα ήταν να δώσουμε ένα παράδειγμα. Ένας υποψήφιος οδηγός ο οποίος μαζί με το δάσκαλό του μαθαίνει να χειρίζεται το αυτοκίνητο του, τελεί υπό ή δέχεται αγωγή. Ένας οδηγός ο οποίος περνάει με το όχημά του από ένα σταυροδρόμι και «μαθαίνει» τα φανάρια, δεν δέχεται αγωγή. Στην πρώτη περίπτωση, η δράση ήταν σκοπούμενη (είχε ως στόχο την εκμάθηση της οδήγησης), άρα αποτελεί και αγωγή. Στη δεύτερη, η απομνημόνευση των φαναριών, έγινε ex post, εμπειρικά δηλαδή. Δεν ήταν στοχευμένη δράση με άλλα λόγια, επομένως θα ήταν λάθος να τη χαρακτηρίζαμε αγωγή.

Η αυτοδιδασκαλία επίσης δεν αποτελεί αγωγή. Αυτό διότι πομπός και δέκτης είναι το ίδιο άτομο. Επίσης, προφανώς, άλλες χρήσεις της λέξης «αγωγή» (όπως φαρμακευτική αγωγή), δεν έχουν ουδεμία σχέση με τους ορισμούς μας σε αυτό το πλαίσιο. Φορείς αγωγής λοιπόν θα μπορούσαν να είναι τα πάντα και οι πάντες εφόσον η δράση τους είναι σκοπούμενη και έχει δέκτη εκμάθησης

Τι είναι η εκπαίδευση;

Εκπαίδευση δεν είναι τίποτα παραπάνω από την απόκτηση τυπικών προσόντων ως προς έναν τομέα δραστηριοτήτων. Η εκμάθηση γραφής, ανάγνωσης, ηλεκτρολογίας, υπολογιστών κ.τ.λ. αποτελούν στην ουσία και εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Με άλλα λόγια η εκπαίδευση αφορά την παροχή και απόκτηση γνώσεων σε έναν ή πολλούς γνωστικούς τομείς τομείς. Ως εκ τούτου ένας εκπαιδευμένος άνθρωπος, είναι αυτός που έχει δεχτεί εκπαίδευση σε έναν τομέα. Παρατηρήστε ότι δε χρειάζεται κάποιος να είναι «καλός στη δουλειά του» για να του προσάψουμε τον χαρακτηρισμό «εκπαιδευμένος». Το ότι έχει δεχτεί εκπαίδευση αρκεί. Η ποιότητα εργασίας του είναι ένα εντελώς διαφορετικό ζήτημα. Εντούτοις, θα μπορούσαμε να προσβάλουμε κάποιον επαγγελματία ως προς την κακή του ποιότητα αποκαλώντας τον «ανεκπαίδευτο».

Η εκπαίδευση ως σκοπός και ως στόχος (π.χ. η εκπαίδευση σε μία πολεμική τέχνη), ipso facto, δηλαδή εξ ορισμού, εκ των πραγμάτων, παρέχεται μέσω αγωγής (δηλαδή κάποιος πομπός διδάσκει έναν δέκτη). Μπορεί όμως να πραγματοποιηθεί και μέσω αυτοδιδασκαλίας (δηλαδή χωρίς αγωγή). Κάποιος θα μπορούσε να εκπαιδεύσει τον εαυτό του να παίζει κιθάρα (αυτοδίδακτος που λέμε) ή να οδηγεί κ.ο.κ. Να σημειώσουμε ότι η εκπαίδευση αφορά μόνο την απόκτηση γνώσεων και πληροφοριών/προσόντων και τίποτα παραπάνω. Οι άλλες έννοιες καλύπτουν τα υπόλοιπα.

Φορείς εκπαίδευσης θα μπορούσαν να είναι: το σχολείο, η οικογένεια, φροντιστήριο κ.ο.κ, γενικά οποιοσδήποτε θεσμός έχει ως σκοπό την παροχή προσόντων και γνώσεων.